Tá ið framsýningin var at síggja á Landsbókasavninum, var í stóra hølinum ein ljósmyndarøð við 39 ljósmyndum. Um tú blaðar til høgru ella vinstru hér, ber til at síggja hesa ljósmyndarøð endurgjørda til framførslu á netframsýning okkara.

Her ber til at lesa um millum annað Endurreisn kvæðanna, um føroyskan dans, úrdráttur úr ymiskum ævintýr og sagnir, umframt mangt annað.

Tað var meðan Føroyar enn var eitt bóndasamfelag, at skaldskapurin av manna munni stóð í hægsta blóma. Tá var tað størsta arbeiðsplássið í bygdini bóndagarðurin, og fólkið savnaðist har til kvøldsetu.

Kvøldsetan var ikki bert ein hugnaløta, men ætlað til at arbeiða í, mest at tøta um heystið og út á veturin. Tó varð høvið nýtt til at kvøða og siga frá sagnum og ævintýrum. Ikki vóru tað bert kvøldseturnar, ið vóru nýttar til hetta høvi, men eisini eitt nú, tá menn vóru á útróðri.

Tað staðið, sum kanska var tað mest gevandi í so máta, var sodnhúsið, hagar leitaðu serliga ungfólk og børn at hoyra søgur og gátur og okkurt skemtiligt tos.

Úr: Ein lýsing av føroyskari ævintýratraditión Ingunn Winther Olsen

Fyrstu ferð vit frætta um føroyskar kvæðauppskriftir er í 1639, tá ið hin kendi danski savnarin og granskarin, Ole Worm, fekk nøkur føroysk kvæði sendandi. Svabo sigur tey vera 12 í tali, men Peder Syv, sum eisini umtalar hesi kvæðini, nevnir bara fimm. Hesar uppskriftirnar eru tíanverri ikki til longur. Helst mundu tær farast í tí stóra eldsbrunanum í Keypmannahavn í 1728, tá ið so mangt annað fór fyri skeytið.

Fyrsti maður, sum fór undir at skriva upp føroysk kvæði av álvara, var Jens Christian Svabo, sum um 1780 skrivaði tvey handrit við tilsamans 55 yrkingum. Størsti parturin var gomul føroysk kvæði. Savnið kom ongantíð út millum manna, men var mest sum burturgloymt. Eitt einans kvæði – Hørpu ríma – kom upp á prent, meðan Svabo var á lívi. Tað var í einari svenskari kvæðabók, sum kom út í 1814.

Úr: Föroya Kvæði. Dánjal Niclasen, 1998

Upprunin til tann dansin, vit nú nevna føroyskan dans, er at finni í Fraklandi, har fólk í 11.-12. øld fóru at troða ein dans, har kvinnur og menn slógu ring og kvóðu, meðan dansað varð. Henda háttin at dansa nevndu tey carole. Siðurin at dansa í ring og kvøða aftur við fór sum ein eldur um alt Evropa, og skjótt fóru eisini føroyingar at dansa á sama hátt.

Hvussu nógv tann dansurin, sum nú verður dansaður í Føroyum, líkist tí upp-runaliga carole, er ilt at siga. Føroyingar eru nærum teir einastu, sum hava varðveitt tríeindina; kvæði, tónleik og dans sum eina heild. Tað er tí torført hjá øðrum at fara og uppliva henda dansin á sama hátt sum føroyingar.

Dansurin er kortini ikki tann sami, sum hann einaferð var. Nú verður dansað í stórum dansistovum við skyggjandi ljósi úr elektriskum ljósperum, og hundraðtals fólk eru uppi í ringinum. Í gomlum døgum varð dansað í royk-stovum við moldgólvi, og ljósið kom úr einari lýsikolu undir bitanum, meðan ringurin í flestu førum var heilt lítil.

Úr: Föroya Kvæði. Dánjal Niclasen, 1998

Ígjøgnum øldir hava kvæði sett sín dám á fólkalívið í Føroyum. Hesi hava verið við til at mynda bæði høgtíðir og gerandisdag hjá føroyingum. Enn í dag seta kvæði sín dám á samfelagið, hóast tað ofta og í fleiri umførum tykist hevur verið líkt til, at hetta skaldskaparslag var við at missa sína støðu til fyrimuns fyri útlendskan skaldskap og onnur meira nútímans sløg av skaldskapi, umframt til tónlistina. Eftir at hava verið niðri í hesum aldudølum, er nú aftur líkt til, at kvæðini eru komin fyri seg aftur, og eru at meta sum á støði við útlendska tónlist, tá ið tað kemur til undirtøku millum manna. Verður samanborið við grannalond Føroya, so hómast ein líknandi gongd ikki. Kvøði verða har ofta mett sum ein fornleivd, og einans verður trivið í tey av antikvariskum ella nostalgiskum orsøkum. Nakar livandi partur av fólkamentanini eru tey ikki longur.

Einaferð var ein bóndi á Trøllanesi, sum æt Kjølur. Eina náttina droymdi hann, at hann átti átta synir, og hann droymdi eisini, at einaferð, teir vóru á útróðri, kom ein stórur hvalur og gloypti bátinum við øllum monnunum. Kjølur vaknaði av hesum dreyminum, man tá ið hann sovnaði aftur, droymdi hann, at um hann einki segði um dreymin í tríati ár, skuldi hann einki hava at týða. So verður sagt frá, at Kjølur fekk átta synir. Teir vuksu upp til mans og vórðu raskir útróðrarmenn. Ein dagin, tá ið tað gongur á tretivta ári frá tí, at bóndin hevði droymt dreymin, eru allir á útróðri, bóndin og synir hansara. Tá ið teir eru komnir inn í Kalsoyar-fjørð áraka kleivina, sum gongur upp til bygdina á Trøllanesi, hugsar bóndin: „Nú dylji eg ekki dreymin longur, tí nú gongur á tretivta ári.“ Og hann sigur dreingjunum frá dreyminum. Í somu løtu kemur ein slættibøka, og hon gloypir bátinum við øllum monnunum. Seinni rak slættibøkan á land í Bergen í Noregi. Nú var báturin drigin fram úr kjaftinum á henni, og har sótu allir menninir fram á knøini við árunum í hondunum.

Úr: Sagnir og ævintýr, Jakob Jakobsen

Fyri vestan Sandsbygd er eitt stórt hol niður í jørðina, sum kallast „Gívrinarhol“; undir tí býr ein gívur.

Tað er manna søgn, at maður fór heiman av Sandi og niður á botn á holinum at finna gívrina. Hann kom væl fram sína ferð og sá har yvirvaksna kelling standa og mala gull á eini kvørn; eitt lítið barn sat inni hjá henni og spældi sær við eitt gullkelvi.

Sum tað er gott at blíva vaskaður. Tær gomlu buksurnar verða tveittar í ein krók á dúrkinum, og hann letur seg í klæðini, sum skiparin hevur lagt fram til hansara. So leggur hann seg í skipara-koyggjuna. Sum tað er gott. Hann hevur gloymt, hvussu gott tað er at sova í eini nossligari koyggju. So øgiliga gott er tað. So heitt. Eitt kertiljós brennur á borðinum, og á vegginum hongur ein krossur.